TAMBUA ATHARI ZA UTANDAWAZI JINSI ZINAVYO LETA SHIDA KWA JAMMII

UTANDAWAZI NA ATHARI ZAKE KWA AFRIKA

Katika dunia ya leo neno utandawazi limetawala maisha ya kila siku na kumekuwepo mjadala juu ya faida na hasara zake hususan kwa mataifa maskini.

Utandawazi kimsingi unaweza kuelezwa kuwa ni mchakato wa kuunganisha uchumi,siasa,jamii,uhusiano wa tamaduni n.k baina ya nchi, utandawazi unaifanya dunia kuwa kama kijiji kimoja kisicho kuwa na mpaka! Utandawazi unasisitiza uondoaji wa vikwazo vya kibiashara na kuifanya dunia kuwa soko moja,unahimiza soko huria,demokrasia,utawala bora,usawa wa kijinsia, haki za binadamu, utunzaji wa mazingira n.k miongoni mwa jamii husika.

Utandawazi siyo dhana mpya kama inavyotaka kuaminishwa na baadhi ya wasomi mbali mbali hapa duniani.tukiangalia historia inaonyesha kuwa utandawazi ulianza zamani sana enzi zile za Christopher Clombus alipokwenda Amerika na kuingiza mazao ya miwa,machungwa na uchimbaji mkubwa wa madini.

Afrika iliingizwa katika utandawazi rasmi enzi za biashara ya utumwa iliyojulikana kama “The Trans –Atlantic Slave Trade” Afrika ilifanywa kuwa chanzo cha nguvu kazi ya bei rahisi, ambapo watumwa walipelekwa bara la Amerika katika mashamba na migodi mikubwa, baada ya mapinduzi ya viwanda biashara ya utumwa ilionekana kutokuwa tena na faida na hivyo ilisitishwa.

Wa Afrika walionekana kuwa wanaweza kuzarisha malighafi kwa ajili ya viwanda vya Ulaya na pia kuwa soko kwa bidhaa za viwandani kwahiyo mnamo mwaka 1884 ulifanyika makutano huko Ujerumani, maaarufu kwa jina Mkutano wa Berln, mkutano huu ulikuwa mahususi kuligawa bara la Afrika kwa watawala mbali mbali, makoloni yalihimizwa kuzarisha malighafi kwa ajili ya viwanda vya Ulaya, kwa mfano makoloni yaliyokuwa chini ya Muingereza yalizarisha kwa ajili ya nchi hiyo.

Baada ya hapo kiliingia kipindi cha miaka ya 1960s ambapo mataifa mengi ya bara la Afrika yalipata uhuru wake hususan uhuru wa siasa, kwani kiuchumi hali iliendelea kuwa ya utegemezi.

Katika muongo huu tumeshuhudia nene jipya ambalo ni utandawazi, makala hii inajaribu kuangalia ahtari ambazo Afika imekumbana nazo na hususan kiuchumi.

Kwanza umasikini katika bara la Afrika ni asilimia 40 mpaka 50, wananchi wake wanaendelea kuishi katika hali ya umaskini kwa sababu ya ukosefu wa kipato kwa kaya na kibaya zaidi nguvu kazi inaendelea kukua kwa kasi ya asilimia 4 mpaka tano kwa mwaka na hakuna juhudi muhususi za kuitumia nguvu kazi hiyo katika uzarishaji na kazi za maendeleo.

Pili Afrika inapokea asilimia 1 ya vitega uchumi toka nje(fdi) na vingi kati ya hivyo vimekuwa vinalundikana katika baadhi ya nchi za Kaskazini,nchi zinazo zalisha mafuta na Afrika Kusini na kuziacha nchi nyingine zikiambulia vitega uchumi vichache sana na hivyo kushindwa kufaidika na uwekezaji ambao umeongezeka duniani hivi leo kutokana na maendeleo ya sayansi na teknolojia ambayo dunia inayo hivi sasa.

Tatu bara la Afrika ni mshiriki duni katika uchumi wa dunia,pato lake ni sawa na asilimia 1 ya uchumi wa dunia(GDP), uchumi wa Afrika nzima unauzidi kidogo uchumi wan nchi ua Ubeljiji,ikilinganishwa na Ubeljiji ambayo amabayo ni nchi ndogo sana hata kwa kuilinganisha na Tanzania

Nne utandawazi unahimiza biashara huria baina ya mataifa bila kuzingatia nani anashindana na nani na wanashindania nini?kwa mjibu wa Christian Aid inakadiriwa kuwa biashara huria imesababisha uharibifu kwa bara hili kiasi cha dola za kimarekani bilioni 272 kuanzia mwaka 1980

Tano nchi za dunia ya tatu zinatumia kiasi cha dola za kimarekani 340 bilioni kulipa madeni yanayokadiriwa kufikia dola 2,2 trilioni, kiasi ambacho ni mara tano zaidi ya bajeti ya nchi za G8 inayotolewa kwa nchi hizo kama misaada ya kimaendeleoi!

Sita pengo kati ya nchi tajiri na maskini linazidi kuongezeka, kwa mfano miaka 20 iliyopita wastani wa uwiano wa kipato kati ya nchi maskini sana duniani(LDCs) na nchi tajiri ulikuwa 1:87 kwa hivi sasa unakadiriwa kuwa1:98, maana yake ni kuwa utandawazi unazidi kuzinufaisha zaidi nchi tajiri na makampuni ya kimataifa kulikoni nchi maskini na makampuni yake

Dunia ya utandawazi haina huruma na umaskini na isitarajiwe kabisa kuwa nchi tajiri na makampuni yake yana dhati ya kweli kuondoa umaskini huo,je zifanye hivyo kwa faida ya nani?

Saba kilimo ni uti wa mgongo wa nchi nyingi za bara la Afrika, inakadiriwa kuwa asilimia 70 ya watu wa bara hili wanategemea kilimo,pia kilimo kinachangia katika pato la taifa asilimia 30(30%of GDP), ni jambo la kusikitisha kuwa ni Afirka pekee ambapo tija katika kilimo haijaongezeka kwa muda wa miaka 20 yaani kuazia mwaka 1980 mpaka 2000

Bara la Afrika miaka 50 iliyopita liliweza kujitosheleza kwa chakula na ziada kuuza nje, inasikitisha kuona kuwa hivi sasa Afrika inaongoza kwa kuagiza chakula toka nje ya bara la Afrika, kwa mfano mwaka 1966 mpaka 1970 Afrika iliuza nje wastani wa tani 1.3 milioni za chakula kwa mwaka, na mwisho wa miaka 1970s Afrika iliagiza tani 4,4 milioni za chakula kwa mwaka na takwimu zinaongezeka kufikia tani 10 milioni kwa mwaka mpaka ilipofikia mwaka 1980

Nane katika dunia ya leo bado Afika watu wanaokadiriwa kufikia milioni 200 hawana chakula, na inakisiwa kuwa nchi 27 za kusini mwa Afrika zinahitaji msaada ya chakula,bara lililo kuwa linauza chakula nje hivi sasa linahitaji msaada, tena wakati huu ambapo kuna mapinduzi katika uzarishaji wa kilimo kutokana na maendeleo ya sayansi na teknolojia.

Kwa mjibu wa shirika moja la Uingereza la Oxfam inakadiriwa kuwa nchi tajiri zinatumia kiasi cha dola bilioni moja kwa siku kwa aili ya kutoa rudhuku kwa wakulima wa nchi hizo,kiashi hicho ni sawa na pato la nchi maskini sana duniani(LDCs), katika dunia ya namna hii itawezekana vipi mkulima katika Afrika kuweza kushindana na mkulima kutoka nchi tajiri katika soko la kimataifa?

Tisa kiasi cha madini kilichoko ardhini kinapungua kila kukicha, nchini Afrika Kusini mwaka 1960 kulikuwa na na madini yenye thamani ya dola 112bilioni na mwaka 2000 inakadiriwa kuwepo madini yenye thamani 55bilioni hii ni kutokana na ripoti za UN,kwa ujumla Afrika inapoteza sana kuliko inavyopata katika madini.

Kumi mwaka 2004 Alpha Oumer Konare aliukumbusha mkutano wa Afrika kuwa bara la Afrika katika kipindi cha miaka 50 limeshuhudia jumla ya mapinduzi ya serikali yapatayo 186,vita kubwa 26 na wakimbizi wapatao milioni 16 , matatizo yote hayo ukiyaangalia kwa makini yana mkono kotoka nchi za nje ya bara la Afrika kwa njia moja au nyingine.

Kumi na moja uwiano wa mapato duniani ni wa kutisha sana , kwa mjibu wa ripoti iliyotolewa na UNHD(Nationas Human Development) watu 1.3 bilioni wanaishi chini ya dola moja kwa siku wakati huo huo watu 200 ambao ni matajri sana duniani waliweza kuongeza utajiri wao kati ya mwaka1994 mpaka 1998 na inakadiriwa kuwa utajiri wao unao zidi dola 1 trilioni, si hivyo tu kwani mabilionea watatu wanao ongoza kwa utajri duniani wanamiliki mali zenye thamani kubwa kuliko mapato(GNP) ya nchi zile maskini sana duniani (LDCs) zikiwa na watu milioni 600!

Kumi na mbili tofauti ya mapato (income gap) kati ya nchi tano kwa wingi wa watu duniani katika nchi tajiri na ya tano kwa wingi wa watu duniani katika nchi maskini ilikuwa 74:1 mwaka 1997,60:1 mwaka1990 na 30:1 mwaka 1960,wale wanao ishi katika nchi tajiri duniani wanamilki pato la dunia(GDP) kwa asilimia 86,wanamilki asilimia 82 ya mauzo ya nje,asilimia 68 ya vitefa uchumi toka nje(FDI) asilimia74 ya njia za simu za dunia(world telephone lines) n.k wale wanaoishi katika nchi maskini sana duniani wana ambulia asilimia 1 tu ya yaliyo tajwa hapo juu, Pia nchi hizo tajiri zikiwa na asilimia 19 ya idadi ya watu wote duniani zinamilki biashara ya dunia kwa asilimia 71!

Ukiangalia nchi za Kusini mwa jangwa la Sahara kwa ujumla wake asilimia 50 ya watoto wake hawana huduma ya maji salama,moja ya tatu ya watoto wenye umri wa miaka 5 wana uzito pungufu(underweight) na zaidi ya robo tatu ya watu wake hawatarajii kuishi zaidi ya mika 40 wakati ulaya ni zaidi ya miaka 70

Utajiri wa dunia umo mikononi mwa wachache kwa mfano mpaka kufikia mwaka 1998 makampuni kumi tu ya madawa ya kilimo yalimilki asilimia 85 ya dola 31 bilioni ya soko la dunia, makampuni makubwa kumi duniani ya mawasiliano yanamilki asilimia 86 ya dola 262bilioni ya soko la dunia,katika biashara ya komputa makampuni kumi makubwa duniani yanamilki asilimia 70 ya soko la komputa duniani,asilimia 60 ya madawa ya mifungo yapo chini ya milki ya makampuni kumi makubwa duniani.

Kutokana na mlundikano wa namna hiyo nchi maskini duniani zinapata faida haba inayotokana na maendeleo ya sayandi na teknolojia na elimu kwa ujumla, kwa mfano nchi kumi zinamilki utafiti na matumizi ya maendeleo duniani na zinamilki asilimia 95 haki miliki ya marekani(patent), kwa sababu hiyo utafiti unazingatia sana faida na siyo mahitaji ya kijamii,katika kuteua dondoo za utafiti pesa ndiyo inayo ongea na siyo mahitaji, ndio maana tafiti za madawa ya vipodozi na nyanya zinazoiva kidogo kidogo zinapewa kipaumbele kuliko tafiti za mazao yanayositahimili ukame au kinga ya malaria.

Uchumi mkubwa duniani 100 , makampuni ni51 na nchi ni 49, Afrika ikiwa na nchi tatu tu ambazo ni Afrika kusini nafasi ya 34, Misri nafasi 88 na Algeria nafasi ya 89,kampuni ya Mitsubishi ni ya 22 ikizizidi inchi zipatazo 169 kwa kuchukua kumbukumbu kuwa duniani kuna nchi 191,M,Marubeni ni ya 28 n.k hii ni kwa mjibu wa ripoti za mwaka1995 hata kama kuna mabadiliko yatakuwa si makubwa sana.

Kumi na tatu dunia ya leo ya utandawazi inahitaji watu walioelimika ambao wataweza kutumia fursa za utandawazi kama zipo,Afrika inaendelea kuwa nyuma katika kuwekeza katika elimu,kiwango cha ujinga wa kutokujua kusoma na kuandika ni asilimia 41.

Hii ndiyo dunia ya leo ambayo Afrika inahimizwa sana kishiriki,dunia ambayo inathamini mwenye nguvu ya mtaji,IMF , Benki ya dunia na Shirika la Baishara Duniani(WTO) ndio wadau wakuu wa utetezi wa biashara huria inayotawaliwa na nguvu za soko,mkulima maskini toka Tanzania anaambiwa ashindane katika soko la kimataifa, na mkulima wa Ulaya au Marekani anayepatiwa rudhuku “super market kama vile IMALASEKO ya hapa Tanzania inaambiwa ishindane na Wal-Mart(kampuni ya kimarekani inayoshika nafasi ya 48 duniani),kampuni ya magari ya Nyumbu inaambiwa ishindane na Mitsubishi(inayoshika nafasi ya 22),kampuni ya posta Tanzania ianaambiwa ishindane na AT&T (inayoshika nafasi ya 48) n.k ,katika hali halisi haiwezekani kabisa,serikali za nchi za Afrika zinapaswa kuuangalia utandawazi kwa mapana yeke,utandawazi wa kuzidi kuziimarisha nchi tajiri na makampuni yake na kulifanya bara la Afrika kuzidi kuwa maskini haupaswi kukumbatiwa kabisa, hakuna wa kuliangalia bara la Afrika kwa jicho la huruma ni juu ya viongozi wetu kuwa na visheni na kuona ni kwa jinsi gani tutakuwa na mfumo wa maisha ambao wadau wote watanufaika nao,ukubwa wa uchumi wan chi za magharibu namakampuni yao usitukatishe tama wala kutuogopesha kuwa hatuwezi,kwani kama kizazi kilichotangulia kingeogopa nguvu za kijeshi za wakolini hakuna nchi ambayo ingekuwa huru hivi leo,kizazi cha uhuru wa kisiasa kilifanya kazi yao hivi leo tunahitaji uhuru wa kiuchuimi na ni jukumu letu sote kupigana vita ya kujikoboa kiuchumi na kuondokana na umaskini tulio nao katika bara la Afrika,hakuna lisoliowezekana, kupanga ni kuchagua
Makala hii ilitoka katika gazeti la Tanzania